[PPP] INTERPUNKCJA: Cytowanie

Cytować, to znaczy dokładnie przytaczać w swojej wypowiedzi fragment wypowiedzi lub tekstu.

Do cytowania najczęściej stosujemy cudzysłów.

Mała, gramatyczna, powtórka z rozrywki:

M cudzysłów  D cudzysłowu C cudzysłowowi B cudzysłów N cudzysłowem Msc cudzysłowie W cudzysłowie!

cudzysłowy    cudzysłowów    cudzysłowom    cudzysłowy    cudzysłowami    cudzysłowach    cudzysłowy!

Tekst może być w cudzysłowie, możemy ująć lub wziąć coś w cudzysłów, a do czynienia możemy mieć z cudzysłowem dolnym lub górnym.





Przyjrzyjmy się wpierw rodzajom cudzysłowów i cudzysłowom w cudzysłowach:

Rodzai mamy aż siedem, acz jedynie pierwszy znacząco rozpowszechniony. Każdy z nich składa się z elementu otwierającego, czyli dolnego, i zamykającego, czyli górnego. Po pierwszym wyrazie następuje spacja, cudzysłów dolny, słowo (/zbiór słów) cytowane, cudzysłów górny, spacja, wyraz drugi.
[słowo][spacja][cudzysłów dolny][cytat][cudzysłów górny][spacja][wyraz]

Można już chyba  wszędzie spotkać się z „polskim cudzysłowem apostrofowym”, rzadziej z »cudzysłowem ostrokątnym«, potocznie nazywanym  »niemieckim«, choć tak jak «cudzysłów ostrokątny», potocznie zwany «francuskim», używany jest w przypadku cytatu drugiego stopnia. Dalej natknąć możecie się już tylko na ‚cudzysłów polski pojedynczy’, ‛polski cudzysłów definicyjny pierwszy’, który czasem nazywają ‛brytyjskim’ lub ‘polski cudzysłów definicyjny drugi’. Ostatni, ″cudzysłów maszynowy″, wykorzystuje się najrzadziej.
Wspomnę jeszcze o cudzysłowie nieistniejącym z punktu widzenia typograficznego, acz często stosowanym: "cytat potoczny", jak go sobie nazwałam, pod kątem geograficznym oznaczający cal lub sekundę. 

Sprawa podstawowa w przypadku zabawy z którymkolwiek cudzysłowem jest prosta: decydujemy się (najlepiej na ten pierwszy) na jeden i stosujemy go w całym tekście. Jeśli chcemy jeszcze ustalić sobie, jakiego rodzaju cudzysłowu mamy zamiar używać w przypadku cytatu drugiego stopnia, decydujemy się (najlepiej na drugi lub trzeci) na jeden i stosujemy go w całym tekście w przypadku cytatu drugiego stopnia.

Nie należy stosować cudzysłowu, jeśli tekst został już wyodrębniony innego rodzaju czcionką, np. kursywą.

Możemy także pominąć go w przypadku cytatu występującego po dwukropku, jeżeli jego koniec można wyraźnie zaznaczyć, np.:

Słowa: I ty, Brutusie! zostały wypowiedziane przez Cezara. 

Cezar jest autorem słów: I ty, Brutusie!

Według normy z 83', do cytatu pierwszego stopnia w języku polskim stosuje się:

1. „polskiego cudzysłowu apostrofowego”
2. «cudzysłowu ostrokątnego», potocznie zwanego «francuskim»

Według tej samej normy, do cytatu drugiego stopnia (czyli cytatu w cytacie) w języku polskim stosuje się: 

1. «cudzysłowu ostrokątnego», potocznie zwanego «francuskim»
2. ‚cudzysłowu polskiego pojedynczego’

Wtedy mamy do czynienia z:

1. „Zacytowanym wyrazem «po francusku» w polskim cudzysłowie apostrofowym”
   
2. „Zacytowanym wyrazem ‚cudzysłowem pojedynczym’ w polskim cudzysłowie apostrofowym”
3. «Zacytowanym wyrazem  ‚cudzysłowem pojedynczym’ w cudzysłowie ostrokątnym tzw. francuskim»

Norma ta nie jest zgodna z zasadami interpunkcyjnymi w języku polskim. Te podają tylko jedną możliwość zapisu cytatu drugiego stopnia („Zacytowany wyraz »po niemiecku« w polskim cudzysłowie apostrofowym”) i ta też możliwość jest stosowana w praktycznie wszystkich publikacjach polskich. 




Zasady interpunkcyjne w języku polskim dopuszczają również stosowanie dwóch rodzai cudzysłowów w przypadku cytatu pierwszego stopnia w obrębie jednego tekstu, jeśli te znajdują się blisko siebie.

Jeżeli następuje zbieg dwóch rodzajów cytatów, powinno się je oddzielić odstępem o długości ¼ firetu, zatem: przeciętną spacją. 

Zasady interpunkcji polskiej wyróżniają sytuacje, w których dany cudzysłów jest najmilej widziany:

1. „polski cudzysłów apostrofowy”

• podstawowy cudzysłów stosowany do cytowania wypowiedzi czy tekstów;
• do wyodrębnienia nazw własnych, np.: Telewizor marki  „Panasonic” (opatrywanie nazw własnych cudzysłowem nie jest konieczne!);
• do zaznaczenia ironii;
• do zaznaczenia dystansu autora do jakiegoś słowa, który najczęściej jest powodowany brakiem akceptacji treści (np.: Papo powiedział mi, że Edward odszedł ode mnie przez moją „głupotę i niezdecydowanie”. Pf, ale skąd on może wiedzieć?!);  
• do wyodrębnienia słów użytych w sensie niedosłownym (nie należy uznawać każdej niedosłowności jako pretekstu do wstawienia cudzysłowu; nie ma potrzeby stosować cudzysłowu w przypadku związków frazeologicznych czy słów w sensie przenośnym głównie w mowie potocznej) 

2. »cudzysłów ostrokątny«, zwany »niemieckim«

• cytat drugiego stopnia według polskich zasad interpunkcyjnych;
• specjalne wyróżnienia w tekście;

3. «cudzysłów ostrokątny», zwany «francuskim»

• cytat drugiego stopnia według norm językowych z 1983;
• wyodrębnianie znaczeń w tekstach naukowych i słownikach;
• wyodrębnienie partii dialogowych głównie w utworach poetyckich;

4. ‚cudzysłów polski pojedynczy’

• podawanie definicji;

5. ‛polski cudzysłów definicyjny pierwszy’, zwany ‛brytyjskim’

• cytat w tekście naukowym;

6. ‘polski cudzysłów definicyjny drugi’

•  cytat w tekście naukowym;

7.  ″cudzysłów maszynowy″

• stosowany w tekście maszynowym (niespodziewane, prawda?).

Przeanalizujmy teraz sytuację, w której cudzysłów zbiega się z innymi znakami interpunkcyjnymi:
1. W przypadku kropki, stawiamy ją zawsze po cudzysłowie górnym:

Mama mi powiedziała „kopnij go”. Wzruszyłam więc ramionami i kopnęłam. 

2. Spotkanie ze znakiem zapytania, zwanym pytajnikiem, przedstawia się bardziej skomplikowanie. Analogiczne zasady występują w przypadku wykrzyknika.
Jeśli znak zapytania odnosi się do całego zdania, pojawić się powinien po cudzysłowie górnym:

Mam tak po prostu podejść i powiedzieć „hej, jestem w ciąży”?

Natomiast w przypadku znaku zapytania występującego jedynie w obrębie cytatu, znak zapytania występuje przed cudzysłowem górnym, a po nim powinna pojawić się kropka. 

Przed użyciem go, należy zastanowić się, na ile trafne jest zapytanie „jak się czujesz?”.

3. Wielokropek w spotkaniu z cudzysłowem ma kilka twarzy.
W przypadku urwania/skrócenia tekstu cytowanego można zapisać go w zbiegu z cudzysłowem na dwa rodzaje:

„Myślę, jak urzeczywistnić to, co wiem [...]” to słowa z książki Ptasiek W. Whartona.

„Myślę, jak urzeczywistnić to, co wiem”... to słowa z książki Ptasiek W. Whartona.

Jeśli wielokropek występuje w obrębie tekstu cytowanego, znajduje się on wewnątrz cudzysłowu, przed cudzysłowem górnym. 

„Cholera jasna...” napisała Iksińska, słysząc o tragicznej śmierci Igreka.

4. W przypadku pauzy/półpauzy, czyli myślnika, obowiązuje nas dowolność, czyli praktycznie brak zasad. Komentarz niebędący częścią cytatu można zarówno zapisać w obrębie cudzysłowu, oddzielając go myślnikami, lub też zamykając cudzysłów przed każdym myślnikiem:

a) „Nie chciałam  – powiedziała Alicja . – Naprawdę nie chciałam...” 

b) „Nie chciałam” – powiedziała Alicja. – „Naprawdę nie chciałam...”.

Przecinek stawiamy według zasad analogicznych do tych stosowanych w przypadku pauzy/półpauzy.

5. Dwukropek można, ale nie trzeba postawić przed wprowadzanym cudzysłowem. 

__________

Przepraszam Was za takie haniebne opóźnienia. Następne poradniki do końca wakacji znów będą się ukazywać regularnie co tydzień w poniedziałki, przygotuję sobie też trochę materiału na rok szkolny, abyście nie odczuli mojej nieobecności aż tak mocno. ^^ Wtedy jednak najpewniej poradniki będą ukazywać się do grudnia raz na dwa tygodnie.