[PPP] ORTOGRAFIA: Razem, a jednak osobno — pół i ćwierć

smirek

Dzień dobry, dziś witamy się na krótko, ale nie udało mi się dobrać tematów tak, aby nie zgrzytały, a było podpunktów więcej.

Tego poranka (tak, tak, smirek uważa, że Wy się łudzicie, że ona to publikuje o tej siódmej zero jeden odręcznie) prezentuję Wam kontynuację cyklu Razem, a jednak osobno.

1.     Liczebnik pół a inne wyrazy

a.    pół jako liczebnik ułamkowy

Pół piszemy z rzeczownikiem rozłącznie, jeśli oznacza ono jedną z równych części rzeczownika, który występuje w dopełniaczu (kogo? czego?):

·      pół chleba

·      pół żelka

·      pół twarzy

·      pół książki

b.    pół jako określenie stanu, procesu, cechy itp.

Pół piszemy z rzeczownikiem rozłącznie, jeśli występuje ono w zdaniu dwukrotnie w celu określenia jednego pojęcia:

·      pół człowiek, pół koń (= nie jedna osoba będąca półczłowiekiem, a druga półkoniem, a wciąż jedna i ta sama, której pierwsza połowa jest końska, a druga ludzka)

·      pół żartem, pół serio (= nie dwie wypowiedzi, jedna mówiona półżartem, a druga półserio, a wciąż jedna i ta sama, która jednocześnie została wypowiedziana w połowie żartem i w połowie serio)

c.     pół z przyimkami

Jeśli chcemy połączyć liczebnik pół z przyimkami od, po, przez, do, na, przy, za, o, pisownia jest rozłączna:

·      podzielimy się na pół

·      o pół do czwartej

·      dostaniecie po pół ciastka

d.    pół z przyimkiem w

Jeśli połączenie wpół oznacza moment trzydziestu minut przed X godziną, pisownia jest łączna:

· wpół do trzeciej

Jeśli połączenie wpół oznacza w pasie, pisownia jest łączna:

· objął ją wpół

Jeśli połączenie wpół oznacza na pół, pisownia jest łączna:

· zgiął kartkę wpół

Jeśli połączenie wpół oznacza częściowo, pisownia jest łączna:

· zrobiła to, na wpół dygocząc

Jeśli połączenie w pół oznacza w połowie, pisownia jest rozłączna:

·      zatrzymał się z na w pół otwartymi ustami

·      będziemy tam w pół godziny

e.    pół a wyrazy złożone

Pół+rzeczownik

Pół z rzeczownikiem piszemy łącznie, jeśli w wersji pierwotnej rzeczownik jest w mianowniku (kto? co?). Wszystkie takie wyrazy są odmienne przez przypadki. Tu może Wam się to mylić z punktem a, ale zaraz wyjaśnię, jak to rozróżnić:

·      półkula — półkuli — półkuli — półkulę…

·      półfinał — półfinału  — półfinałowi  — półfinał…

·      północ — północy — północy — północ…

Możemy się spotkać z wyrazem półkuli/pół kuli w dwóch znaczeniach.

1. Jest półkula, nie ma półkuli. Cały przedmiot, półkula, nie istnieje/zapodziała się gdzieś, pokulała się i znikła.

2. Jest pół kuli. Pół kuli leży na biurku i jest to część (połowa) całej kuli. Drugiej połowy niestety nie posiadamy i jest nam smutno.

Pół + rzeczownik w narzędniku (z kim? z czym?) => przysłówek

Pisownia łączna.

Mówił do mnie:

·      półgłosem

·      półszeptem

·      półżartem

·      półserio

·      półgębkiem

Pół + przymiotnik

Pisownia łączna.

·      półlitrowa butelka

Pół + formy czasownikowe

Pisownia łączna.

·      półleżeć, półsiedzieć, półwisieć (bezokoliczniki)

·      półleżąc, półsiedząc, półwisząc (imiesłowy przysłówkowe)

·      półleżący, półsiedzący, półwiszący (imiesłowy przymiotnikowe)

·      półleżał, półsiedział, półwisiał (orzeczenia)

Pół + przysłówek

Pisownia łączna.

·      półdarmo

·      półnago.

2.    Liczebnik ćwierć

a.    ćwierć piszemy z rzeczownikiem rozłącznie, jeśli oznacza ono jedną z równych części rzeczownika, który występuje w dopełniaczu (kogo? czego?):

•      ćwierć chleba

•      ćwierć żelka

•      ćwierć twarzy

•      ćwierć książki

b.    ćwierć piszemy łącznie z wszystkimi częściami mowy, jeśli jest ono częścią wyrazu złożonego, np. ćwierćfinał. NIE ćwierć finału, czyli jedna czwarta finału, a ćwierćfinał, czyli rozgrywka, z której wygrany przejdzie do półfinału.

Do następnego tygodnia! :3